Levend weefsel blijft verhalen doorvertellen
Een buurt bestaat uit mensen. Uit hun verhalen blijkt wat zij vinden van hun omgeving, hoe gehecht zij zich voelen en wat zij voor zich zien als zij over hun wijk vertellen. Dit document, de “wijkvisie in wording”, biedt een structuur voor zulke verhalen. Een raamwerk waarin bewoners en ondernemers hun eigen verhalen kunnen opnemen. Waarin relaties en verbanden zichtbaar worden.
In een sterke wijk bestaat een familie van verbonden verhalen, met verwijzingen naar een gezamenlijk verleden en gedeelde ervaringen.
Al vertellende veranderen die verhalen. Daarom biedt deze wijkvisie een structuur waarin elke verteller zijn of haar verhaal ook in volgende edities een plaats kan geven. Iedereen is vrij om delen van andere verhalen door te vertellen. Zo groeit het geheel, en blijven de sterkste verhalen voortbestaan. Deze verhalen brengen plaatsen tot leven en nodigen uit tot bezoek.
Perspectieven
Het verhaal van de wijk kan vanuit talloze perspectieven en vertrekpunten worden verteld. Elk verhaal illustreert andere aspecten van de dynamiek en de gastvrijheid van het Spijkerkwartier. Daarmee wordt de kracht van deze wijk getoond. Niet alleen de aantrekkingskracht op nieuwe bewoners, maar ook de bindingskracht die zorgt dat mensen er willen blijven.
Veel verhalen van het Spijkerkwartier gaan over diversiteit en verbeeldingskracht, concentratie en zelfredzaamheid. Deze terugkerende onderwerpen helpen om de essentie van gebeurtenissen en ontwikkelingen door te geven. Zo ontstaat een weefsel waaraan steeds weer nieuwe verhalen worden geknoopt. Die verhalen weerspiegelen de verbondenheid, de gedeelde waarden en belevenissen. Zo vormen deze verhalen de basis voor nieuwe initiatieven en plannen.
Leven op straat
De ene plaats is aantrekkelijker dan de andere. Een aangename thuisbasis vergroot de zelfredzaamheid van bewoners en stimuleert ondernemingszin. Maar wat is een aantrekkelijk vestigingsplaats? Wat zorgt ervoor dat bewoners en bedrijven er willen blijven en dat bezoekers er steeds weer terugkomen?
Stadssociologen, stedenbouwkundigen en cultureel-economisch onderzoekers brengen landen, regio´s, steden en dorpen in kaart aan de hand van de kenmerken van de omgeving en de ondergrond. In de jaren zeventig en tachtig lag het accent op internationale netwerken, agglomeraties, clusters en metropolen. De laatste tijd is er weer belangstelling voor de lagere schaalniveaus, de menselijke maat en het leven op straat.
De ligging ten opzichte van andere plaatsen en de stedenbouwkundige structuur van een wijk kunnen de verbondenheid tussen buurt en bewoners bevorderen. Maar de intensiteit van die verbondenheid is niet van bovenaf te sturen. Verbondenheid ontstaat als mensen elkaar ontmoeten. Als zij ervaringen delen en verhalen doorvertellen. Aan elkaar, aan bezoekers, aan kinderen en andere nieuwkomers in de wijk.
De laatste jaren is er veel aandacht voor steden en wijken met problemen, zoals in de vele rapporten over “56 wijken”, “Vogelaarwijken”, “bloemkoolwijken”, of over een enkele wijk, zoals in de Atlas Westelijke Tuinsteden Amsterdam. Daartegenover staan de publicaties die juist de kracht van steden beschrijven, zoals de Atlas voor Gemeenten, Slimme Steden en de boeken over de rol van de “creatieve klasse” in de stad. Dat is vooral van belang voor uitbreidingswijken, “New Towns” en plaatsen die snel veranderen door externe ontwikkelingen, zoals de steden in het voormalige Oostblok, Azië, Zuid Amerika en Afrika. Maar ook voor oude wijken met een grote dynamiek, waarin bewoners en bedrijven komen en gaan, is het van belang goed zicht te hebben op de krachten in de buurt.
Daarom wordt er ook onderzoek gedaan naar de effectiviteit van ingrepen en transformaties in ´achterstandswijken´ en steden die ´steeds de verkeerde lijstjes aanvoeren´. Daaruit blijkt dat zich op ieder schaalniveau dezelfde patronen voordoen. Want ook de grootste stad bestaat uit wijken, buurten, straten en mensen. De mix verschilt, en ook het tempo van verandering. Maar de manier waarop sociaal, economisch en cultureel kapitaal ontstaat en wordt ingezet is vergelijkbaar. Dat staat niet in de statistische databases van de overheid. Het blijkt uit de verhalen van de bewoners en de beelden van het leven op straat.
Aantrekkingskracht
De kracht van een regio, een stad, een wijk en een buurt wordt gevormd door mensen en hun activiteiten. Niet op alle plaatsen zijn de factoren even gunstig voor vestiging. Terwijl het op de ene plaats al snel bruist van de programma´s, moeten pioniers op andere plaatsen veel moeite doen voor een aantrekkelijk verblijfsklimaat.
Uit praktijkonderzoek blijkt dat aantrekkingskracht en bindingskracht (thuisgevoel) worden bepaald door een mix van factoren. Daarbij hoort een gevarieerde stedenbouwkundige opzet met relatief grote gebouwen die in de loop der decennia steeds anders worden gebruikt. Een krachtige wijk heeft een grote mate van functiemenging (maar wel op menselijke maat), onderling vertrouwen tussen bewoners, gastvrijheid, sociale cohesie en activiteiten waarin ook nieuwkomers hun plaats kunnen vinden. Er is veel dynamiek en diversiteit van bewoners en activiteiten.
Sommige factoren, zoals de ligging nabij een stadscentrum, frequent openbaar vervoer en andere ´natuurlijke hulpbronnen´ zijn vanuit de wijk niet te beïnvloeden. Maar de andere factoren die bijdragen aan wijkkracht en thuisgevoel, zoals ontmoetingsplaatsen, voorzieningen en speelruimte voor kinderen, kunnen door de wijk actief worden benut, beheerd en onderhouden.
De kracht van een wijk komt ook tot uiting in de programmering van activiteiten, de betrokkenheid bij cultuur in de buurt en het voortbestaan van een breed scala aan sociale netwerken. Dat is wat de buurtbiograaf in kaart moet brengen om de kracht van een wijk te vinden.
Gelaagdheid
Bij elke laag in de structuur is een ander soort verhaal te vertellen. Over bijzondere plaatsen, ontmoetingen en terugkerende gebeurtenissen. Over routes en rituelen, behoud en ontwikkeling, verovering en strijd, programma´s en festiviteiten.
In de loop van de tijd veranderen die verhalen. Elke nieuwe bewoner geeft er een eigen draai aan. Elke herhaalde gebeurtenis werpt een nieuw licht op het verleden. Daarom bestaat de buurtbiografie uit verhalen van mensen over plaatsen en gebeurtenissen ut verschillende tijdperken. Verhalen over het verleden en het heden, en visies op de toekomst.
Verhalen over continuïteit en verandering, problemen en vermogens, ontmoetingsruimte, sociaal kapitaal, economie, cultuur, de plaats van pioniers en de thuisbasis van ondernemers in internationale netwerken. Verhalen die verklaren waarom aantrekkingskracht van buurten en wijken zich zo verschillend kan ontwikkelen. Verhalen die verklaren waarom iets nu uitgerekend op die plaats gebeurt, en niet ergens anders. Waarom in de ene buurt meer burgervaardigheden worden uitgeoefend dan in de andere.